تفسير آيات 98 تا 101 سوره مبارکه آل عمران ...
In the Name of Allah
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ
اَلسَّلامُ عَلَيکمْ يا اَهْلَ بَيتِ النُّبُوَّة
يا زهرا سلام الله عليها
الّلهُمَّ صَلِّ عَلَي مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ و عَجّل فَرَجَهم
تفسير آيات 98 تا 101 سوره مبارکه آل عمران
98 قُلْ يا أَهْلَ الْکِتابِ لِمَ تَکْفُرُونَ بِآياتِ اللّهِ وَ اللّهُ شَهيدٌ عَلى ما تَعْمَلُونَ 99 قُلْ يا أَهْلَ الْکِتابِ لِمَ تَصُدُّونَ عَنْ سَبيلِ اللّهِ مَنْ آمَنَ تَبْغُونَها عِوَجاً وَ أَنْتُمْ شُهَداءُ وَ مَا اللّهُ بِغافِل عَمّا تَعْمَلُونَ 100 يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا إِنْ تُطيعُوا فَريقاً مِنَ الَّذينَ أُوتُوا الْکِتابَ يَرُدُّوکُمْ بَعْدَ إيمانِکُمْ کافِرينَ 101 وَ کَيْفَ تَکْفُرُونَ وَ أَنْتُمْ تُتْلى عَلَيْکُمْ آياتُ اللّهِ وَ فيکُمْ رَسُولُهُ وَ مَنْ يَعْتَصِمْ بِاللّهِ فَقَدْ هُدِيَ إِلى صِراط مُسْتَقيم
ترجمه
98 ـ بگو: «اى اهل کتاب! چرا به آيات خدا کفر مىورزيد؟! و خدا گواه است بر اعمالى که انجام مى دهيد»!. 99ـ بگو: «اى اهل کتاب! چرا افرادى را که ايمان آورده اند از راه خدا باز مى داريد، و مى خواهيد اين راه را کج سازيد؟! در حالى که شما (به درستى اين راه) گواه هستيد; و خداوند از آنچه انجام مى دهيد، غافل نيست»!. 100 ـ اى کسانى که ايمان آورده ايد! اگر از گروهى از اهل کتاب، (که کارشان نفاق افکنى و شعله ور ساختن آتش کينه و عداوت است) اطاعت کنيد، شما را پس از ايمان، به کفر باز مى گردانند. 101ـ و چگونه ممکن است شما کافر شويد با اين که (در دامان وحى قرار گرفته ايد. و) آيات خدا بر شما خوانده مى شود و پيامبر او در ميان شماست؟! (بنابراين به خدا تمسک جوئيد)! و هر کس به خدا تمسک جويد; به راهى راست هدايت شده است.
شان نزول
از مجموع آنچه در کتب شيعه و اهل تسنن درباره شأن نزول اين آيات نقل شده چنين استفاده مى شود: يکى از يهوديان به نام «شاس بن قيس» که پيرمردى تاريک دل و در کفر و عناد کم نظير بود روزى از کنار جمعى از مسلمانان مى گذشت، ديد جمعى از طايفه «اوس» و «خزرج» که سال ها با هم جنگ هاى خونينى داشتند، در نهايت صفا و صميميت گرد هم نشسته، مجلس انسى به وجود آورده اند، و آتش اختلافات شديدى که در جاهليت در ميان آنها شعلهور بود، به کلى خاموش شده است. از ديدن اين صحنه، بسيار ناراحت شد و با خود گفت: اگر اينها تحت رهبرى محمّد(صلى الله عليه وآله) از همين راه پيش روند، موجوديت يهود به کلى در خطر است. نقشه اى به نظرش رسيد: به يکى از جوانان يهودى دستور داد به جمع آنها بپيوندد، و حوادث خونين «بعاث» (محلى که جنگ شديد اوس و خزرج در آن نقطه واقع شده بود) را به ياد آنها بياورد، و آن حوادث را پيش چشم آنها مجسم سازد اين نقشه که با مهارت به وسيله آن جوان يهودى پياده شد، مؤثر واقع گرديد، جمعى از مسلمانان از شنيدن اين جريان به گفتگو پرداختند، و حتى بعضى از افراد طايفه «اوس» و «خزرج» يکديگر را به تجديد آن صحنه ها تهديد کردند، چيزى نمانده بود که آتش خاموش شده ديرين، بار ديگر شعلهور گردد. خبر به پيامبر(صلى الله عليه وآله) رسيد، فوراً با جمعى از مهاجرين به سراغ آنها آمد، و با اندرزهاى مؤثر و سخنان تکان دهنده خود آنها را بيدار ساخت. جمعيت، چون سخنان آرام بخش پيامبر را شنيدند از تصميم خود برگشتند، سلاح ها را بر زمين گذاشته، دست در گردن هم افکنده، بشدت گريه کردند، و دانستند اين از نقشه هاى دشمنان اسلام بوده است، و صلح و صفا و آشتى بار ديگر کينه هائى را که مى خواست زنده شود، شستشو داد. در اين هنگام چهار آيه فوق نازل شد که دو آيه نخست، يهوديان اغوا کننده را نکوهش مى کند، و دو آيه بعد به مسلمانان هشدار مى دهد.
تفسير
در نخستين آيه مورد بحث، روى سخن به اهل کتاب ـ که منظور در اينجا يهود است ـ مى باشد، و خداوند به پيغمبرش فرمان مى دهد با زبان ملامت و سرزنش از آنها بپرسد: انگيزه آنها در کفر ورزيدن به آيات خدا چيست؟ در حالى که مى دانند خداوند از اعمال آنان آگاه است. مى فرمايد: «بگو: اى اهل کتاب! چرا به آيات خدا کفر مىورزيد با آن که خدا گواه بر اعمال شماست»؟! ( قُلْ يا أَهْلَ الْکِتابِ لِمَ تَکْفُرُونَ بِآياتِ اللّهِ وَ اللّهُ شَهيدٌ عَلى ما تَعْمَلُونَ ). منظور از «آيات خدا» در اينجا يا آياتى است که در «تورات» درباره نشانه هاى پيامبر اسلام(صلى الله عليه وآله) وارد شده، و يا مجموعه آيات و معجزاتى است که بر پيامبر اسلام(صلى الله عليه وآله) نازل گرديد و حکايت از حقانيت او مى کرد.
پس از آن در آيه بعد آنها را ملامت مى کند که اگر خود شما حاضر به پذيرفتن حق نيستيد چه اصرارى داريد که ديگران را نيز از راه خدا منحرف سازيد؟ و راه مستقيم الهى را در نظر آنها کج و نادرست جلوه دهيد؟ قرآن مى گويد: «بگو: اى اهل کتاب! چرا افرادى را که ايمان آورده اند از راه خدا باز مى داريد و مى خواهيد اين راه را کج سازيد، با اين که شما (به درستى اين راه) گواه هستيد»؟! ( قُلْ يا أَهْلَ الْکِتابِ لِمَ تَصُدُّونَ عَنْ سَبيلِ اللّهِ مَنْ آمَنَ تَبْغُونَها عِوَجاً وَ أَنْتُمْ شُهَداءُ ). در حالى که شما بايد نخستين دسته اى باشيد که اين منادى الهى را «لبيک» گوئيد; زيرا بشارات ظهور اين پيامبر قبلاً در کتب شما داده شده و شما گواه بر آنيد. بنابراين، چرا با سمپاشى ها، وسوسه ها، القاى شبهات و روشن ساختن آتش کينه هاى فراموش شده، مردم را از راه مستقيم الهى دور مى سازيد، و علاوه بر انحراف خود، بار سنگين مسئوليت انحراف ديگران را نيز بر دوش مى کشيد! چرا؟ در پايان آيه آنها را چنين تهديد مى کند: «خدا هرگز از اعمال شما غافل نيست» ( وَ مَا اللّهُ بِغافِل عَمّا تَعْمَلُونَ ). شايد تعبير به «عدم غفلت خداوند» در اينجا به خاطر اين باشد، که: يهود براى پيشبرد مقاصد شوم خود، غالباً دست به نقشه هاى مخفيانه و توطئه هاى پنهانى مى زدند، که در افراد غافل و بى اطلاع زود مؤثر واقع مى شد، لذا مى فرمايد: اگر بعضى از مردم به خاطر غفلت، تحت تأثير توطئه هاى شوم شما قرار گيرند، خداوندى که از اسرار نهان و آشکار آنها آگاه است، غافل نخواهد بود، و مجازات او در انتظار شما است!
سپس روى سخن را به مسلمانان اغفال شده کرده، مى فرمايد: « اى کسانى که ايمان آورده ايد! اگر از جمعى از اهل کتاب (که کارشان نفاق افکنى، شعلهور ساختن آتش کينه و عداوت در ميان شماست) اطاعت کنيد شما را پس از ايمان به کفر باز مى گردانند» ( يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا إِنْ تُطيعُوا فَريقاً مِنَ الَّذينَ أُوتُوا الْکِتابَ يَرُدُّوکُمْ بَعْدَ إيمانِکُمْ کافِرينَ ). به اين ترتيب، به آنها هشدار مى دهد که اگر تحت تأثير سخنان مسموم دشمن واقع شوند، و به آنها اجازه دهند در ميان افرادشان نفوذ کنند، و به وسوسه هاى آنها ترتيب اثر دهند، چيزى نخواهد گذشت که رشته ايمان را به کلى خواهند گسست و به سوى کفر بازمى گردند; زيرا دشمن، نخست مى کوشد آتش عداوت را در ميان آنها شعلهور سازد و آنها را به جان هم بيفکند و مسلماً به اين مقدار قناعت نخواهد کرد، و به وسوسه هاى خود همچنان ادامه خواهد داد تا به کلى آنها را از اسلام بيگانه سازد. از آنچه گفته شد، روشن مى شود: منظور از بازگشت به کفر که در آيه فوق به آن اشاره شده، «کفر حقيقى و بيگانگى مطلق » از اسلام است. و نيز ممکن است: منظور از «کفر» همان عداوت ها و دشمنى هاى دوران جاهليت باشد، که آن خود يکى از شعبه ها و نشانه هاى کفر محسوب مى شود، چه اين که ايمان، سرچشمه محبت و برادرى است، و کفر سرچشمه پراکندگى و عداوت است.
در آخرين آيه مورد بحث، به صورت تعجب از مؤمنان سؤال مى کند: «چگونه ممکن است شما کافر شويد با اين که (در دامان وحى قرار گرفته ايد و) آيات خدا بر شما خوانده مى شود و پيامبر او در ميان شماست»؟! ( وَ کَيْفَ تَکْفُرُونَ وَ أَنْتُمْ تُتْلى عَلَيْکُمْ آياتُ اللّهِ وَ فيکُمْ رَسُولُهُ ). اين جمله در حقيقت اشاره به اين است که: اگر ديگران گمراه شوند، زياد جاى تعجب نيست، تعجب در اين است که: افرادى که پيامبر را در ميان خود مى بينند، و دائماً با عالم وحى در تماس هستند، چگونه ممکن است گمراه گردند؟ و مسلماً اگر چنين اشخاصى گمراه شوند، مقصر اصلى خود آنها هستند و مجازاتشان بسيار دردناک خواهد بود. در پايان آيه به مسلمانان توصيه مى کند: براى نجات خود از وسوسه هاى دشمنان، و براى هدايت يافتن به صراط مستقيم، دست به دامن لطف پروردگار بزنند، و به ذات پاک او و آيات قرآن مجيد متمسک شوند، قرآن مى فرمايد: «و هر کس به خدا تمسک جويد به راه مستقيم هدايت شده است» ( وَ مَنْ يَعْتَصِمْ بِاللّهِ فَقَدْ هُدِيَ إِلى صِراط مُسْتَقيم ). از نکته هائى که در اين آيات جلب توجه مى کند اين است که در دو آيه اول که روى سخن با يهود است به صورت خطاب با واسطه است; زيرا به پيامبر دستور مى دهد که اين مطالب را به آنها بگويد، لذا با کلمه «قل» (بگو) شروع شده است. اما در دو آيه اخير که روى سخن به مؤمنان است، خطاب بدون واسطه صورت گرفته، و بدون کلمه «قل» شروع شده است، و اين نشانه نهايت لطف و توجه خاص خداوند به بندگان با ايمان است.
منبع …:
الّلهُمَّ صَلِّ عَلَي مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ و عَجّل فَرَجَهم
الّلهُمَّ صَلِّ عَلَي مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ و عَجّل فَرَجَهم
